Van Veldhoven en Thijssen: 'Er moeten meer prikkels komen voor circulariteit'
Om de klimaatdoelen te behalen, moet een nieuw kabinet écht werk maken van de circulaire economie. Dat zeggen demissionair staatssecretaris Stientje van Veldhoven en VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen, in gesprek met het FD. 'Het komt niet vanzelf'.
In het kort:
- Een circulaire economie is noodzakelijk voor Nederland, zeggen demissionair staatssecretaris Stientje van Veldhoven en VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen.
- Daarvoor moet nog veel gebeuren: ze roepen een nieuw kabinet op om hier 'daadkrachtig' voor te kiezen.
- Dat is belangrijk voor het klimaat, maar ook voor de economische kansen en geopolitieke autonomie.
- Minder grondstoffen gebruiken en meer materialen hergebruiken. Daarvoor moet Nederland echt gaan kiezen om de doelen uit het Klimaatakkoord van Parijs te halen. Dat zeggen demissionair staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven (D66) en Ingrid Thijssen, voorzitter van VNO-NCW, in gesprek met het FD.
Nederland wil in 2050 een zogenoemde circulaire economie: een samenleving zonder afval, waarin producten worden gedeeld, gerepareerd en hergebruikt. En aan het einde van de levensduur is het geen afval, maar grondstof voor nieuwe producten. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) concludeerde begin dit jaar nog dat dit ver weg is. Hoewel grondstoffen efficiënter worden gebruikt, en Nederland koploper is in Europa, is het totale gebruik sinds 2010 nauwelijks veranderd. Woensdag presenteert het PBL een vervolgstudie naar de concretisering van de bestaande doelen voor 2030 en 2050.
Maar wat Thijssen en Van Veldhoven betreft is zo'n kringloopeconomie zowel haalbaar als noodzakelijk. Het is een belangrijke manier om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, zegt Van Veldhoven. 'We willen klimaatneutraal zijn. Het wereldwijde grondstoffenverbruik telt mee voor 50% van de mondiale CO₂-uitstoot.'
Oproep nieuw kabinet
De overheid en het bedrijfsleven moeten meer samenwerken en keuzes maken, zeggen Van Veldhoven en Thijssen. Het gesprek vindt plaats op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat aan een grijze tafel, gemaakt van gerecycled plastic dat is opgevist uit de Amsterdamse grachten. 'Circulair is niet alternatief', zegt van Veldhoven. 'Het is een bestuurstafel zoals deze, het gebruiken van een ov-fiets of je telefoon laten repareren in plaats van een nieuwe kopen.'
Voor het bedrijfsleven is het een geweldige kans, vervolgt Thijssen. De voorzitter van VNO-NCW deed eerder dit jaar samen met MKB-Nederland de oproep in een actieplan voor brede welvaart dat Nederland sneller moet vergroenen en overstappen op een circulaire economie. 'Met onze basisindustrie, goede recyclinginfrastructuur en kennis op het gebied van onder andere biochemie en logistiek kunnen we zorgen voor structurele duurzame bedrijvigheid en banen.'
Uit eerdere onderzoeken blijkt dat een circulaire economie in 2040 voor Europa zo'n 700.000 banen kan betekenen, door de verschuiving naar arbeidsintensiever werk zoals repareren. En er is een geopolitieke noodzaak, vervolgt Thijssen: 'We hebben het afgelopen jaar gezien dat we voor belangrijke grondstoffen wel erg afhankelijk zijn van landen buiten Europa. Dat is van invloed op onze autonomie.' Van Veldhoven: 'Die grondstoffen zijn hier wel terug te winnen uit de producten. Batterijen bijvoorbeeld, die bevatten zeldzame metalen die cruciaal zijn. Laten we dat benutten.'
Afgelopen vier jaar
De circulaire economie viel de afgelopen vier jaar binnen de portefeuille van Van Veldhoven, in plaats van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). 'Het gaat ook over CO₂-vermindering dus het had ook goed bij EZK gepast. Maar daar liggen al veel grote uitdagingen. De klimaatopgave voor de gebouwde omgeving ligt ook elders. Ik wilde dit heel graag doen', zegt Van Veldhoven. In deze periode is het budget uitgebreid van €0 naar eenmalig €175 mln en is gestart met pilots en metingen, waaronder de PBL-reportage van eerder dit jaar.
De volgende stap is opschalen van de bestaande pilots, meer ondernemers betrekken en meer kennis opdoen, bijvoorbeeld voor risico-inschattingen voor financieringen, zodat ideeën kunnen groeien, zegt Van Veldhoven. Die kar zal Van Veldhoven niet trekken: enkele dagen na het interview werd bekendgemaakt dat zij per 1 september een nieuwe functie heeft als vicepresident bij het World Resources Institute.
Toch blijft de boodschap voor een nieuw kabinet staan: 'Het komt niet vanzelf. En met alleen recyclen gaan we het niet halen', zegt Van Veldhoven. Daarbij moet ook gekeken worden naar belemmerende regelgeving, vult Thijssen aan. 'Laatst sprak ik een ondernemer die een biologische afvalstroom kan inzetten als mest, maar dat mag niet.'
‘De kans om echt voorop te lopen met de productie van windmolens, hebben we niet benut.’
Nederland loopt voorop, maar kan niet stilzitten, is de boodschap. Om te voorkomen dat Nederland de boot mist, 'net als met wind op zee'. ‘We hadden de kans om echt voorop te lopen met de productie van windmolens. Die hebben we niet benut. Daadkrachtig kiezen is nodig', zegt Van Veldhoven. ‘Het volgende kabinet moet samen met het bedrijfsleven die koploperspositie verzilveren', vindt Thijssen.
Prikkels
Zo'n 'daadkrachtige' aanpak zou het optuigen van prikkels moeten zijn, vergelijkbaar met bijvoorbeeld een SDE++ subsidie, een regeling die bestaat om de energietransitie financieel een zetje te geven, maar dan gericht op de grondstoffen of innovatie. 'We belonen het vermínderen van CO₂-uitstoot via de energievoorziening, maar niet het aantoonbaar voorkómen van uitstoot door keuze voor andere grondstoffen, aanpassingen in het ontwerp, of hergebruiken van onderdelen', zegt Van Veldhoven. 'Er moeten meer middelen worden vrijgemaakt.'
Naast financiële prikkels zien beiden ook een rol voor een verplicht percentage gerecycled materiaal in nieuwe producten, zoals voor plastics het plan is, en het meer 'circulair aanbesteden' vanuit de overheid. Van Veldhoven en Thijssen denken ook aan een soort circulaire economietafel in navolging van het Klimaatakkoord: partijen uit de productieketen die tot een 'gezamenlijke aanpak' komen. 'Het idee is simpel: we moeten afval voorkomen en meer hergebruiken', zegt Van Veldhoven. 'Maar daarvoor heb je alle partners nodig: ontwerpers, producenten, recyclers. Zo kun je een standaard zetten in de markt.'
Geen afkoelperiode voor Van Veldhoven
Daags na het interview werd bekendgemaakt dat Van Veldhoven vanaf 1 september een nieuwe functie heeft als vicepresident Europa bij het World Resources Institute (WRI), een prestigieuze duurzaamheidsdenktank. Tot 19 juli blijft zij op haar huidige post, daarna neemt I&W-minister Cora van Nieuwenhuizen haar taken waar tot er een opvolger aantreedt. Dat haar huidige portefeuille aansluit op de thema's waar het WRI over adviseert, is geen probleem verzekert haar woordvoerder. De afgelopen jaren is er veel te doen om een zogenoemde afkoelperiode: bewindslieden en andere politici die verantwoordelijk zijn voor een bepaald beleidsterrein, kunnen niet direct kort daarna gaan werken bij bedrijven in dezelfde sector. De overstap van Van Veldhoven is geheel volgens de regels van het handboek van bewindspersonen ('het blauwe boek'), luidt de boodschap. 'Dat vindt Van Veldhoven ook erg belangrijk. Het WRI opereert met name internationaal. Als er al lobby richting de Nederlandse overheid zou plaatsvinden, zal Van Veldhoven daarin geen betrokkenheid hebben.'