Sinds de pandemie uitbrak is er veel onzekerheid over de impact van corona op de toekomstige businessmodellen van bedrijven, ook van bedrijven in de bouwsector.
Impact op het business model
Voor de sector bleef de volumekrimp in 2020 beperkt tot 0,4% (CBS, eerste schatting 16 februari 2021). Dit komt vooral doordat de bouw goed heeft kunnen doorwerken tijdens de lockdownperiode. Kleine bouwbedrijven zagen hun omzetten zelfs nog stijgen, doordat veel consumenten juist in de coronatijd hun huis lieten opknappen.
De financiële resultaten over 2019 (bron: Cobouw50 en ING) van de meeste bouwbedrijven waren beter dan die van het jaar ervoor. Ook voor 2020 zijn de verwachtingen over het algemeen positief.
Digitalisering en risicobeheersing
De wijze waarop een organisatie geld verdient noemen we het businessmodel. Het businessmodel beschrijft hoe een organisatie waarde creëert, levert en behoudt. Er wordt naar kosten en opbrengsten gekeken. Een bouwbedrijf creëert waarde door het organiseren van de realisatie van een bouwwerk. Dat gebeurt traditioneel voor één opdrachtgever op basis van een extern ontwerp. De bouwer neemt het werk aan en probeert het zo efficiënt mogelijk te voltooien. Het onderliggende proces is nog vaak gebaseerd op stukproductie en kan doorgaans niet worden gerepeteerd omdat ieder bouwwerk op zich staat.
Het kunnen beheersen van risico’s is een belangrijke uitdaging bij ieder bouwwerk. Vaak bepaalt dat of een werk met winst of verlies wordt afgesloten. En bouwen wordt een steeds complexere aangelegenheid. Denk aan toenemende wet- en regelgeving. Of het nu gaat om stikstof, PFAS, kwaliteitsborging, duurzaamheidseisen en meer; al deze nieuwe regels moeten worden vertaald in het ontwerp- en bouwproces. Maar denk ook aan de samenwerking met een toenemend aantal andere partijen die ook nog eens ingewikkelder wordt. En wat te denken van het bouwen met andere materialen met andere specificaties (hout, CLT, biobased). Corona voegt daar nog een andere organisatie op de bouwplaats aan toe. Gelukkig lijkt dit van tijdelijke aard.
Een ander risico zit ‘m in de voorspelbaarheid van de productie. Door diverse oorzaken kan een werk worden verschoven in de tijd of kan een werk langer vergen dan gepland. Dat past doorgaans niet bij de capaciteit die je op dat moment beschikbaar hebt. Dit leidt tot extra kosten zonder dat daar opbrengsten tegenover staan. Vooral aan grotere werken kleven vaak risico’s die voortkomen uit gebrek aan ervaring. De druk om onder die omstandigheden nieuwe omzet te genereren zorgt voor prijsdaling. Maar ondanks deze pittige en uitdagende omgeving om in te presteren, slagen bouwers er steeds beter in om dat succesvol te doen. Uit eerder onderzoek van ING blijkt dat digitalisering van het onderliggende proces een reden hiervoor is.
De bouw maakt de laatste jaren een inhaalslag op het gebied van digitalisering. Mede daardoor is de productiviteit in de bouw waarschijnlijk harder gegroeid dan in de gehele Nederlandse economie.
Digitalisering en datagedreven inzichten
Digitale technologie en datagebruik veranderen onze samenleving ingrijpend. Dit heeft ook grote gevolgen voor de duurzaamheid van onze leefomgeving. Digitalisering en duurzaamheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Digitale technologie en data hebben positieve gevolgen voor duurzaamheid door bijvoorbeeld productieprocessen efficiënter te maken en door de integratie van zon- en windenergie in ons energiesysteem mogelijk te maken.
Data en digitale technologieën kunnen gericht worden ingezet om duurzaamheid te bevorderen. Daarvoor is het wel nodig dat de juiste data worden verzameld en ook (kunnen) worden gedeeld.
De bouw is een sector die veel grondstoffen ver- en gebruikt. Daarnaast is zij voor een belangrijk deel van het afval verantwoordelijk. Er wordt inmiddels op grotere schaal geëxperimenteerd met de bouw van houten woningen. Duurzaam en circulair. Verder worden gebouwen meer en meer voorzien van slimme componenten en duurzame installaties waardoor het bijvoorbeeld mogelijk is om het energieverbruik beter te beheren. Ook wordt mondjesmaat elektrificatie van het materieel toegepast. Hierdoor vermindert de stikstofuitstoot maximaal. Meer weten over duurzaamheid en duurzaam ondernemen?
Parametrisch ontwerp leidt tot sneller en goedkoper bouwen. Dit gebeurt op basis van data en algoritmes. Zo kunnen ontwerpen permanent worden aangepast aan veranderende omgevingsfactoren. Ook kan rekening worden gehouden met bijvoorbeeld materiaaleigenschappen, ruimtegebruik of klant- en bedrijfsinformatie. Het ontwerp leidt tot sneller en goedkoper bouwen en dus concurrentievoordeel. Het ontwerp zal daar zelf steeds minder in voorzien. Waarschijnlijk gaat er een verschuiving plaatsvinden naar meer hoogwaardig advies, waarbij de kwaliteit van de oplossing, bijdrage of besparing aan het ontwerp telt, in plaats van een vergoeding voor het leveren van enkel de eerste oplossing. Architecten en constructeurs zullen hun (business)model hierop dan moeten aanpassen.
Uit onderstaande grafieken blijkt dat de bouwsector nog weinig progressie maakt als het gaat om het gebruik van big data als onderdeel van het businessmodel of voor het maken van analyses. Dit valt ook op te maken uit de ING Studie over Smart Homes. Als voorbeeld is bouwbedrijf Heijmans op zoek naar nieuwe waardeproposities voor de infratak omdat Nederland al vol ligt met asfalt. Het antwoord is: de digitale snelweg met het verlenen van meer datagedreven diensten.
Het stappenplan voor een succesvolle implementatie
Hiervoor is geschetst dat het businessmodel, en vooral het onderdeel Procesbeheersing in de bouw stevig gaat veranderen. Digitalisering en het gebruik (en de exploitatie) van data zijn hier belangrijke oorzaken van. Maar ook omdat Nederland in hoog tempo gaat verduurzamen. Circulair bouwen is daarbij een must. Voor de bouw zit de uitdaging vooral in het verduurzamen van de bestaande gebouwenvoorraad. De nieuwe gebouwen voldoen immers al aan strenge duurzaamheidseisen. Het anders (parametrisch) ontwerpen van gebouwen gaat een rol spelen. Door deze oorzaken zal het bouwproces anders worden ingericht. Industrialisatie is daarbij belangrijk voor meer efficiëntie en kostenbeheersing. Belangrijkste procesinnovatie is de digitalisering en ook weer de industrialisatie. Bij complexe werken (ook qua wet- en regelgeving) nemen de risico’s toe. Deze kunnen ook beter beheerst worden door verdere digitalisering van het bouwproces.
Een bedrijf als VORM heeft in haar jongste magazine aangegeven in de toekomst (Transvorm 2050) alleen nog maar parametrisch te ontwerpen. Enorme hoeveelheden data maar ook regels, eisen, wensen en bouwbesluitberekeningen kunnen in het model worden opgenomen. Dit wordt gecombineerd met data van de maakpartners en de eigen kennis. Hierdoor blijft de bouwer de regisseur, want die heeft de controle over de data en software. De focus bij VORM ligt op het ontwikkel- en bouwproces. Het wordt digitaler, met minder partners en minder (proces)stappen. Alle procespartners doen van meet af aan mee, waardoor het proces uiteindelijk efficiënter zal zijn en het eindproduct dus betaalbaarder. Er zullen kleinere montageteams op de bouwplaats zijn en er wordt gewerkt aan een dating-machine om maakindustrie en uitvragers te koppelen. Ook dit levert weer de nodige data op. Een wezenlijk andere inrichting van het businessmodel ten opzichte van het huidige. En een mooi voorbeeld hoe vernieuwing in de bouw vorm krijgt.
- Maak een beschrijving van het huidige businessmodel. Hoe ziet dat eruit? Waar wordt het geld verdiend?
- Maak inzichtelijk hoe de omgeving verandert. Koppel dit aan de kwetsbaarheid van de organisatie. Breng de sterke en zwakke punten in kaart.
- Bepaal op basis van deze uitkomsten waar en hoe het businessmodel moet worden aangepast, wat hiervoor nodig is en voer dit uit.
- Betrek alle stakeholders vroegtijdig bij het ontwerp en de productie van gebouwen: Ontwerp gebouwen samen met alle relevante stakeholders in een vroegtijdig stadium. Betrek ze bij de uitvraag en bij het ontwerp, zodat zij hun efficiënte gestandaardiseerde industriële bouwmethodes kunnen toepassen in het bouwproces. Hierdoor kunnen de bouwkosten omlaag en kan het proces efficiënter verlopen.
- Zorg voor voldoende kennis in huis: De verandering van de sector en de onderliggende businessmodellen zorgt ervoor dat medewerkers met de juiste skills moeten worden geworven. De vraag naar IT’ers is groot, in de bouw maar ook in andere sectoren. Zorg daarom voor een aantrekkelijk werkklimaat en condities.
- Durf te delen: Samenwerken slaagt bij de gratie van het delen van kennis, inzichten én data. De veel complexere bouwpraktijk van de toekomst biedt geen of nauwelijks ruimte aan ondernemers die gewend zijn aan solistisch optreden. De vooruitgang gaat simpelweg te snel om die alleen te kunnen bijhouden.
